Jak ograniczyć wyrzucanie wadliwych produktów? Przepisy promujące naprawę towarów

Konsumenci w Unii Europejskiej często przedwcześnie wyrzucają wadliwe produkty, mimo że ich naprawa i dalsze użytkowanie byłoby możliwe. Nie starają się ich naprawiać. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest wybór wymiany danego towaru na nowy zamiast naprawy gwarantowanej prawnie. Często też dochodzi do sytuacji, gdy konsument jest zniechęcany do naprawy z powodu jej nieoptymalnych możliwości i warunków. Tym samym, sytuacje te wpływają na ograniczenie korzystania z towarów odnowionych, przez co potencjał ponownego wykorzystania towarów przez innych użytkowników pozostaje niewykorzystany. Ostatnio przeprowadzone badania wykazały, iż w Unii Europejskiej wyrzucane produkty generują rocznie strumień 35 mln ton odpadów i 261 mln ton emisji gazów cieplarnianych. Straty konsumentów wynikające z wyboru wymiany zamiast naprawy szacuje się na prawie 12 mld euro rocznie[1].

Aby odwrócić przytoczone powyżej negatywne tendencje, w projektowanym akcie prawnym[2] ustanawia się wspólne przepisy promujące naprawę towarów, które mają przyczynić się do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony konsumentów i środowiska.

W zaprojektowanych przepisach Dyrektywy ustanawia się, wspólne dla państw członkowskich, zasady zapobiegania przedwczesnemu pozbywaniu się przez konsumentów zakupionych towarów, jak również zasady promowania naprawiania tych towarów.

Regulacja przewiduje:

1) Stworzenie nowych instrumentów, takich jak:

a) europejski formularz informacji o naprawie,

b) obowiązek naprawy,

c) informowanie konsumentów przez producentów, że świadczą obowiązkową naprawę,

d) krajową platformę internetową dotyczącą napraw i towarów nadających się do odnowienia.

Instrumenty te będą mieć zastosowanie w sytuacji naprawy nabytych przez konsumentów towarów w przypadku wystąpienia lub ujawnienia się wady nieobjętej odpowiedzialnością sprzedawcy określoną w art. 10 Dyrektywy 2019/771[3] (sytuacja taka może mieć miejsce, gdy wada nie istniała w momencie dostawy lub gdy brak zgodności ujawni się po okresie odpowiedzialności sprzedawcy);

2) promowanie prawa do naprawy zamiast wymiany poprzez zmianę Dyrektywy 2019/771.

Komisja Europejska pracując nad założeniami do projektu Dyrektywy poddała analizie „prawo do naprawy” zarówno w ramach gwarancji prawnej, jak i po jej wygaśnięciu. Wskazany pakiet wariantów preferowanych obejmuje rozwiązania z obu wyżej wymienionych grup, z naciskiem na rozwiązanie kwestii naprawy po upłynięciu terminu gwarancji.

Wybrane rozwiązania mają za zadanie:

• nadać priorytet naprawie za każdym razem, gdy jest ona tańsza niż wymiana w ramach gwarancji prawnej;
• połączenie konsumentów z podmiotami zajmującymi się naprawą i promowanie towarów odnowionych poprzez powołanie krajowych platform internetowych;
• zobowiązać podmioty zajmujące się naprawą do przedstawienia na wniosek konsumenta oferty dotyczącej ceny i warunków naprawy w standardowym, ujednoliconym formularzu (europejskim formularzu informacji o naprawie);
• zobowiązać producentów towarów[4] do naprawy poza gwarancją prawną, za określoną cenę;
• zobowiązać producentów do informowania o mającym zastosowanie obowiązku naprawy;
• zachęcić producentów do stosowania unijnej normy łatwej naprawy (normy europejskiej dotyczącej usług naprawczych).

Projekt dyrektywy wpisany jest w ramy realizacji priorytetu Komisji Europejskiej, jakim jest uczynienie Europy do 2050 r. pierwszym kontynentem neutralnym dla klimatu. Regulacja została zapowiedziana w Nowym programie na rzecz konsumentów[5] i w Planie działania dotyczącym gospodarki o obiegu zamkniętym[6]. Zapisy Dyrektywy mają usuwać przeszkody, które zniechęcają konsumentów do naprawy ze względu na niedogodności, brak przejrzystości lub utrudniony dostęp do usług naprawy. Zachęcają one do naprawy jako bardziej zrównoważonego wyboru.

Cel dotyczący wdrożenia zrównoważonej konsumpcji w Europie jest dużym wyzwaniem, dlatego Komisja Europejska podeszła do niego kompleksowo. Zagadnienie realizowane jest poprzez równoległe wnioski:

• w sprawie projektu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego ramy ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla zrównoważonych produktów i uchylającego dyrektywę 2009/125/WE , w którym określono ramy dotyczące możliwości naprawy produktu na etapie produkcji, w szczególności w zakresie wymogów dotyczących projektu produktu i dostępności części zamiennych oraz
• dotyczący projektu dyrektywy w sprawie wzmocnienia pozycji konsumentów w procesie transformacji ekologicznej poprzez lepsze informowanie i lepszą ochronę przed nieuczciwymi praktykami, w którym przewidziano możliwość dostarczenia lepszych informacji na temat trwałości i możliwości naprawy towarów w punkcie sprzedaży, co ma przyczynić się do podejmowania przez konsumentów bardziej wyważonych decyzji dotyczących zakupu towarów.

Ponadto, prowadzone są prace nad wnioskiem dotyczącym Dyrektywy w sprawie oświadczeń środowiskowych[7]. Jej przepisy mają ułatwić konsumentom wspieranie transformacji ekologicznej przez dokonywanie przez nich wyborów zakupowych i powstrzyma przedsiębiorstwa od stosowania wprowadzających w błąd twierdzeń dotyczących zasług środowiskowych ich produktów i usług.

Te trzy inicjatywy uzupełniają się i sprzyjają osiągnięciu synergii przez ustanowienie kompleksowego podejścia do wspólnego celu, jakim jest zrównoważona konsumpcja.

Europejski formularz informacji o naprawie

Każdy konsument, przed zawarciem umowy o świadczenie usług naprawczych, będzie mógł, na swój wniosek, otrzymać od podmiotu zajmującego się naprawą formularz informacji o naprawie.

Formularz ten pomoże konsumentom w łatwym porównaniu różnych usług naprawczych w oparciu o kluczowe aspekty, takie jak cena, czas trwania naprawy czy dostępność produktu zastępczego na czas naprawy.

Formularz ma zawierać poniższe informacje:

• dane służące identyfikacji podmiotu zajmującego się naprawą;
• pełny adres siedziby podmiotu zajmującego się naprawą, jego numer telefonu, adres poczty elektronicznej oraz inne środki komunikacji online, umożliwiające konsumentowi szybkie i skuteczne skontaktowanie się i porozumiewanie się z podmiotem zajmującym się naprawą;
• towar, który ma zostać naprawiony;
• charakter wady i sugerowany rodzaj naprawy;
• cena lub – jeżeli nie można jej w sposób racjonalny obliczyć z wyprzedzeniem – sposób, w jaki zostanie ona obliczona, oraz maksymalna wysokość ceny naprawy;
• orientacyjny czas potrzebny na dokonanie naprawy;
• dostępność tymczasowych towarów zastępczych na czas naprawy oraz w stosownych przypadkach, ich koszty, które konsument będzie zobowiązany pokryć;
• miejsce dostarczenia przez konsumenta towarów przeznaczonych do naprawy;
• w stosownych przypadkach dostępność usług dodatkowych oferowanych przez podmiot zajmujący się naprawą, takich jak usunięcie, instalacja i transport, a także ewentualne koszty takich usług, spoczywające na konsumencie.

Podmiot, który zajmuje się naprawą nie będzie mógł zmienić warunków naprawy określonych w formularzu przez okres 30 dni kalendarzowych od dnia przekazania tego formularza konsumentowi, chyba że strony (tj. podmiot zajmujący się naprawą i konsument) uzgodniły inaczej.

Czas gwarancji i okres, w którym ma być zapewniona możliwość naprawy sprzętu – kiedy producent będzie miał obowiązek naprawy?

Każde z państw członkowskich UE, zgodnie z zapisami regulacji, ma obowiązek zapewnić, aby na żądanie konsumenta producent był zobowiązany naprawić towary – nieodpłatnie, za określoną opłatą lub za innego rodzaju wynagrodzeniem. Zlecenie naprawy będzie mógł wykonać podwykonawca na zlecenie producenta. Producent będzie mógł nie wykonać naprawy tylko w przypadku, gdy będzie ona niemożliwa (na przykład, jeżeli sposób uszkodzenia towarów technicznie uniemożliwia jej dokonanie).

Propozycja aktu prawnego narzuca obowiązek naprawy na wszystkich producentów, których towary znajdują się na rynku wewnętrznym, również tych mających swoją siedzibę poza Unią Europejską. W takim przypadku obowiązek naprawy spoczywa na upoważnionym przedstawicielu producenta w Unii. Jeżeli producent nie ma upoważnionego przedstawiciela w Unii, obowiązek naprawy spoczywa na importerze danego towaru. W przypadku braku importera odpowiedzialność za wywiązanie się z tego obowiązku spoczywa na dystrybutorze danego towaru.

Producenci towarów muszą także zapewnić, aby niezależne podmioty zajmujące się naprawą miały dostęp do części zamiennych oraz do informacji i narzędzi związanych z naprawą konkretnych towarów.

Jakie produkty mają zostać objęte prawem do naprawy?

Obowiązek naprawy towarów ograniczono do towarów, w przypadku których ustanowiono wymogi i zakres dotyczące możliwości naprawy. Urządzenia podlegające naprawie zostały wskazane w załączniku II do wniosku Dyrektywy.

Są to:

1. Pralki dla gospodarstw domowych i pralko-suszarki dla gospodarstw domowych zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) 2019/2023[8];
2. Zmywarki do naczyń dla gospodarstw domowych zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) 2019/2022[9];
3. Urządzenia chłodnicze z funkcją sprzedaży bezpośredniej zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) 2019/2024[10];
4. Urządzenia chłodnicze zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) 2019/2019[11];
5. Wyświetlacze elektroniczne zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) 2019/2021[12];
6. Sprzęty do spawania zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) 2019/1784[13];
7. Odkurzacze zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) nr 666/2013[14];
8. Serwery i produkty do przechowywania danych zgodnie z rozporządzeniem Komisji (UE) 2019/424[15].

Kolejnym rodzajem urządzeń, nad którym obecnie pracuje Komisja Europejska, są telefony komórkowe, telefony bezprzewodowe i tablety. Wniosek legitymizuje dalsze działania Komisji w zakresie przyjmowania i aktualizowania załącznika II.

Internetowa platforma zakładów naprawczych jako instrument wsparcia konsumentów

Każdy z krajów członkowskich ma obowiązek zapewnić przynajmniej jedną krajową platformę łączącą konsumentów z podmiotami zajmującymi się naprawą. Pomoże to konsumentom w dokonaniu oceny i porównaniu zalet poszczególnych usług naprawczych, zachęcając ich tym samym do wyboru naprawy zamiast nabywania nowych towarów. Dzięki platformie konsumenci będą mogli m.in. znaleźć warsztat naprawczy zlokalizowany najbliżej miejsca zamieszkania.

Wspomniana platforma musi spełniać następujące wymogi:

• umożliwiać wyszukiwanie pod kątem towarów, lokalizacji usług naprawczych, warunków naprawy – takich, jak czas potrzebny na jej dokonanie, dostępność tymczasowych towarów zastępczych oraz miejsce dostarczenia przez konsumenta towarów przeznaczonych do naprawy – dostępności i warunków świadczenia oferowanych przez podmioty zajmujące się naprawą usług dodatkowych, takich jak usunięcie, instalacja i transport, a także pod kątem krajowych lub europejskich norm jakości;
• umożliwiać konsumentom złożenie za jej pośrednictwem wniosku o wydanie europejskiego formularza informacji o naprawie;
• umożliwiać regularne aktualizowanie danych kontaktowych podmiotów zajmujących się naprawą oraz informacji o usługach świadczonych przez te podmioty;
• umożliwiać podmiotom zajmującym się naprawą wykazanie, że oferowane przez nie usługi są zgodne z krajowymi lub europejskimi normami jakości;
• być dostępna za pośrednictwem krajowych stron internetowych połączonych z jednolitym portalem cyfrowym ustanowionym rozporządzeniem (UE) 2018/1724;
• być dostępna dla osób niepełnosprawnych.

Platforma internetowa ma umożliwiać wyszukiwanie według kategorii produktu, tak by konsument mógł znaleźć sprzedawców towarów nadających się do odnowienia i nabywców towarów wadliwych kupowanych w celu ich odnowienia. Dostęp do platformy musi być bezpłatny.

Kto będzie ponosił koszty naprawy produktów?

Procedowana obecnie regulacja przewiduje podejście dwuetapowe, tzn.:

• dyrektywa daje konsumentom prawo wyboru między naprawą a wymianą, jednak wybór ten jest ograniczony. Konsument nie może zażądać określonego środka zaradczego, jeśli jest on niemożliwy lub nieproporcjonalnie kosztowny w porównaniu z innym środkiem zaradczym[16].
• Sprzedawca może odmówić naprawy i wymiany, jeśli są one niemożliwe lub wiązałyby się z nieproporcjonalnymi kosztami dla sprzedawcy. W tym przypadku konsument może przejść do drugiego etapu środków zaradczych: obniżenia ceny i rozwiązania umowy.[17]

 Podsumowując, w zależności od sytuacji koszty będzie ponosił:

• producent (gdy będzie dokonywał naprawy za darmo w ramach gwarancji handlowej lub jeżeli koszty wymiany będą równie kosztom naprawy lub od nich wyższe);
• konsument (jeśli usługa naprawy, w określonych przypadkach, zostanie odpowiednio wyceniona przez producenta i będzie wykonywana po okresie gwarancyjnym).

Anna Bączyk

koordynator ds. ESG w Dom Development S.A.; specjalizuje się w zagadnieniach klimatycznych, energetycznych, gospodarczych i GOZ; posiada doświadczenie w zarządzaniu i prowadzeniu analiz na potrzeby przygotowania i realizacji projektów strategicznych.

---

[1] Impact Assessment Report accompanying the document Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council on common rules promoting the repair of goods and amending Regulation (EU)

2017/2394, Directives (EU) 2019/771 and (EU) 2020/1828

[2] Wniosek dotyczący Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych zasad promujących naprawę towarów, zmieniającej rozporządzenie (UE) 2017/2394 oraz dyrektywy (UE) 2019/771 i (UE) 2020/1828; COM (2023) 155 final

[3] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/771 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów, zmieniająca rozporządzenie (UE) 2017/2394 oraz dyrektywę 2009/22/WE i uchylająca dyrektywę 1999/44/WE

[4] Są one wskazane w Załączniku II do wniosku Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wspólnych zasad promujących naprawę towarów, zmieniającej rozporządzenie (UE) 2017/2394 oraz dyrektywy (UE) 2019/771 i (UE) 2020/1828; COM (2023) 155 final

[5] Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady Nowy program na rzecz konsumentów Poprawa odporności konsumentów na potrzeby trwałej odbudowy; COM/2020/696 final

[6] Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Nowy plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy; COM/2020/98 final

[7] Wniosek Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie uzasadniania wyraźnych oświadczeń środowiskowych i informowania o nich (dyrektywa w sprawie oświadczeń środowiskowych); COM/2023/166 final

[8] Rozporządzenie Komisji (UE) 2019/2023 z dnia 1 października 2019 r. ustanawiające wymogi dotyczące ekoprojektu dla pralek dla gospodarstw domowych i pralko-suszarek dla gospodarstw domowych na podstawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE, zmieniające rozporządzenie Komisji (WE) nr 1275/2008 oraz uchylające rozporządzenie Komisji (UE) nr 1015/2010 (Dz.U. 315 z 5.12.2019, s. 285).

[9] Rozporządzenie Komisji (UE) 2019/2022 z dnia 1 października 2019 r. ustanawiające wymogi dotyczące ekoprojektu dla zmywarek do naczyń dla gospodarstw domowych na podstawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE, zmieniające rozporządzenie Komisji (WE) nr 1275/2008 oraz uchylające rozporządzenie Komisji (UE) nr 1016/2010 (Dz.U. 315 z 5.12.2019, s. 267).

[10] Rozporządzenia Komisji (UE) 2019/2024 z dnia 1 października 2019 r. ustanawiające wymogi dotyczące ekoprojektu dla urządzeń chłodniczych z funkcją sprzedaży bezpośredniej na podstawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE (Dz.U. 315 z 5.12.2019, s. 313).

[11] Rozporządzenie Komisji (UE) 2019/2019 z dnia 1 października 2019 r. ustanawiające wymogi dotyczące ekoprojektu dla urządzeń chłodniczych na podstawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE oraz uchylające rozporządzenie Komisji (WE) nr 643/2009 (Dz.U. 315 z 5.12.2019, s. 187).

[12] Rozporządzenie Komisji (UE) 2019/2021 z dnia 1 października 2019 r. ustanawiające wymogi dotyczące ekoprojektu dla wyświetlaczy elektronicznych zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE, zmieniające rozporządzenie Komisji (WE) nr 1275/2008 i uchylające rozporządzenie Komisji (WE) nr 642/2009 (Dz.U. 315 z 5.12.2019, s. 241).

[13] Rozporządzenie Komisji (UE) 2019/1784 z dnia 1 października 2019 r. ustanawiające wymogi dotyczące ekoprojektu dla sprzętu do spawania na podstawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE (Dz.U. 272 z 25.10.2019, s. 121).

[14] Rozporządzenie Komisji (UE) nr 666/2013 z dnia 8 lipca 2013 r. w sprawie wykonania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE w odniesieniu do wymogów dotyczących ekoprojektu dla odkurzaczy (Dz.U. 192 z 13.07.2013, s. 24).

[15] Rozporządzenie Komisji (UE) 2019/424 z dnia 15 marca 2019 r. ustanawiające wymogi dotyczące ekoprojektu dla serwerów i produktów do przechowywania danych zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/WE oraz zmieniające rozporządzenie Komisji (UE) nr 617/2013 (Dz.U. 74 z 18.03.2019, s. 46).

[16] Przykład: Konsument kupił lodówkę (cena 2000 PLN) i po 6 miesiącach pękła klamka do drzwi (koszt naprawy 250 PLN). Konsument nie może żądać od sprzedawcy wymiany całej lodówki, ponieważ koszty wymiany lodówki byłyby nieproporcjonalnie wyższe niż koszty naprawy klamki.

[17] Przykład: System chłodzenia lodówki psuje się po 6 miesiącach. Sprzedawca nie może wymienić lodówki z powodu wstrzymania produkcji. Naprawa systemu chłodzenia kosztowałaby 4000 PLN. Ponieważ wymiana jest niemożliwa, a naprawa wiąże się z absolutnie nieproporcjonalnymi kosztami, sprzedawca może odmówić zastosowania obu środków zaradczych, a konsument może np. zażądać rozwiązania umowy ze zwrotem środków.